Historia Gminy Kościerzyna
1973 rok
LATA 1973-1990
W 1972 roku rozpoczęto przygotowania do przywrócenia w Polsce gmin wiejskich. Miały to być duże, silne jednostki administracyjne. Nowością był wprowadzenie urzędu naczelnika gminy przypominającego dawnego wójta. Pracownicy urzędów gmin musieli posiadać przynajmniej średnie wykształcenie. Po raz pierwszy w naszym kraju postawiono na fachowość. W bardzo wielu miejscach odtworzono dawne gminy wiejskie. Reforma gminna z 1 stycznia 1973 roku była przeprowadzona bardzo profesjonalnie1. Na pierwszej sesji gminnej rady narodowej w styczniu 1973 roku obecny był wysłannik „z województwa”, który uroczyście wręczył przewodniczącemu prezydium gminnej rady narodowej symboliczny akt powołania gminy – wyciąg z dziennika urzędowego wojewódzkiej rady narodowej (rodzaj dyplomu). Właśnie w dzienniku urzędowym wojewódzkiej rady narodowej (dzienniku wojewódzkim) opublikowano akt powołania gmin w poszczególnych powiatach danego województwa. Akt powołania gmin jest dołączony. Jest to akt nadal obowiązujący. Dodatkowo w latach 1973-1976 funkcjonowała gmina Wielki Klincz2. Ustanowione w 1973 roku gminy w większości istnieją po dziś dzień, co stanowi dowód, że się sprawdziły. W międzyczasie zlikwidowano powiaty (z końcem maja 1975 roku) oraz powołano małe województwa w miejsce funkcjonujących dużych województw. W 1999 roku przywrócono powiaty oraz duże województwa. Od 1990 roku gminy ustanowiono w PRL-u zostały objęte obowiązującą nadal ustawą o samorządzie gminnym. Gminy są jedyną strukturą administracyjną powołano w czasach PRL-u i działającą do tej pory, lecz korzenie znanych nam wspólnot gminnych bardzo często sięgają czasów przedwojennych.
1 Naczelnicy i sekretarze gmin przechodzili długie szkolenia.
2 Gminę zlikwidowano i podzielono między gminy Kościerzyna i Nowa Karczma. Dz. U. 1976 nr 1 poz. 10.
(opracował Leszek Zugaj)
Charakterystyka Gminy
(Z kroniki Gminy Kościerzyna)
Teren Gminy Kościerzyna zajmuje środkową część powiaty kościerskiego o powierzchni 23.172 ha, położonego w południowej części krainy zwanej Pojezierzem Kaszubskim. Obszar gminy jest bardzo zróżnicowany pod względem krajobrazu – bogata rzeźba terenu, pokrytego połaciami lasów iglastych i mieszanych oraz dużą ilością jezior polodowcowych. W całym powiecie naliczono 141 jezior, w których główne skupisko znajduje się na terenie gminy Kościerzyna. Wśród nich znajduje się jedno z największych jezior Pojezierza zwane Jezioro Wdzydze (Morze Kaszubskie) zajmuje obszar 1445,3 ha, a głębokość jego dochodzi do 68m.
Gmina Kościerzyna ma charakter rolniczo-przemysłowy, z przewagą gospodarstw indywidualnych (1.112). Powierzchnia użytków rolnych ogółem – 8.0445 ha w tym: grunty orne – 6.417 ha, użytki zielone ~ 1.605 ha, sady ~23 ha, poza tym 1/2 obszaru gminy zajmują lasy państwowe i prywatne. Gospodarka uspołeczniona ~ 1 gospodarstwo P.G. Ryb. we Wdzydzach z siedzibą w Czarlinie.
Gminę tworzą 24 sołectwa: Czarlina, Juszki, Częstkowo, Gostomie, Grzybowo, Kaliska, Kłobuczyno, Kościerzyna-Wybudowanie, Łubiana, Kościerska Huta, Loryniec, Nowa Wieś, Nowy Klincz, Rotembark, Skorzewo, Stawiska, Sycowa Huta, Szarlota, Wąglikowice, Wdzydze, Wieprznica, Sarnowy, Dobrogoszcz, Nowa Kiszewa, w których zamieszkuje 6.015 osób. Na terenie Gminy znajduje się 1 Kółko Rolnicze z siedzibą w Kościerzynie, oraz 17 zarządów w gminie, 1 filia POM, 1 SOP, oraz 1 GS w Kościerzynie. Działalność handlową na terenie gminy prowadzi Gminna Spółdzielnia „SCh” w Kościerzynie i tak sklepów spożywczych posiadamy 9, kiosków spożywczych 5, kiosków „Ruch” 5, poza tym czynne są sezonowe zakłady gastronomiczne:
– kawiarnia Wdzydze (GS)
– jadłodajnia Wdzydze (GS)
– kawiarnia Wdzydze (POSTiW)
Restauracja w motelu POSTiW nie uzyskała do chwili obecnej zgody z Pow. Insp. Sanit. Spid. na uruchomienie z uwagi na szereg braków i usterek technicznych.
W Gminie znajduje się ogółem 13 szkół podstawowych, w tym 5 szkół realizujących program klas I-IV (Juszki, Nowa Wieś, Wdzydze, Nowa Kiszewa, Łubiana) oraz 8 szkół ośmioklasowych (Częstkowo, Kaliska, Sarnowy, Skorzewo, Gostomie, Nowy Klincz, Wąglikowice, Grzybowo). W szkołach I-IV jest zatrudnionych 6 nauczycieli (87 dzieci), w szkołach 8-klasowych 57 nauczycieli (869). N aterenie gminy znajdują się 2 klubo-kawiarnie, 2 biblioteki, 13 punktów bibliotecznych, 2 Wiejskie Ogniska Kultury, 8 sal do wyświetlania filmów przez kino ruchome. Księgozbiór obu bibliotek wynosi 7.739 tomów. Z zakresu opieki zdrowotnej w Wąglikowicach i Łubianie znajdują się punkty lekarskie. W zakresie kultury fizycznej i turystyki posiadamy 7 sal gimnastycznych, 2 kąpieliska, 2 boiska sportowe. Z uwagi na ukształtowanie terenu gmina posiada ogromne walory turystyczne. Centrum turystyczne znmajduje się nad jeziorem Wdzydze, gdzie poza przepięknym krajobrazem można zapoznać się z historią Ziemi Kaszubskiej – Kaszubski Park Etnograficzny. Większość ośrodków wczasowych jest o charakterze zamkniętym.
W zakresie gospodarki komunalnej posiadamy 2 wodociągi wiejskie w Skorzewie i Nowym Klinczu, drogi dojazdowe do wszystkich wsi sołeckich mają nawierzchnię utwardzoną lub asfaltową, 22 wsie są stelefonizowane. Na terenie gminy znajduje się 12 jednostek O.S.P.
Zatrudnienie poza rolnictwem dają ludności zakłady przemysłowe – Zakłady Porcelany Stołowej w Łubianie, Gdańskie Zakłady Eksploatacji Kruszywa w Rybakach, Zakład Betoniarski w Kłobuczynie, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych w Gdańsku filia w Gostomiu.
Rada Gminy - 1973 rok
lata 1954-1972
Jesienią 1954 roku przeprowadzono w całym kraju podział na gromady (gromadzkie rady narodowe) jednocześnie likwidując gminy1. Miał to być wstęp do pełnej kolektywizacji kraju na wzór radziecki. Gromady były niewielkimi jednostkami złożonymi z kilku wsi na czele z gromadzką radą narodową i prezydium GRN na czele. Akt powołania gromad jest dołączony. Działał biuro gromadzkie zatrudniające kilka osób. Część gromad zostało szybko zlikwidowanych. Po 1956 roku zrezygnowano z forsownej kolektywizacji wsi, jednak gromady nadal działały. Rozpoczęto proces komasacji gromad w większe jednostki, wiele gromad zlikwidowano. Mimo wszystko system gromad był mało efektywny, a w początkach lat 70. już archaiczny2. Do rad narodowych od 1954 roku przeprowadzono powszechne wybory. Wykazy radnych są dołączone. Na terenie współczesnej gminy funkcjonowały gromady:
Korne – 1954-1961
Loryniec (od 1965 roku gromada Wąglikowice) – 1954-1972
Skorzewo (od 1962 roku gromada Kościerzyna ) – 1954-1972
Stawiska – 1954-1959
Wielki Klincz (Klińcz) – 1954-1972
(opracował Leszek Zugaj)
lata 1945-1954
Po wojnie nadal funkcjonowały gminy wiejskie na podstawie ustawy z 1933 roku, jednak na mocy powojennych dekretów ustanowiono rady narodowe w miejsce rad gmin1. Była to instytucja mająca na celu podporządkowanie samorządów nowym władzom w Polsce. W 1950 roku formalnie zlikwidowano w Polsce samorząd, uległy także likwidacji takie urzędy jak wójt i starosta powiatowy2. Władzę wykonawczą przejęły prezydia rad narodowych. Nadal pozostały jednak gminy wiejskie, ale stanowiące już część jednolitej administracji państwowej.
(opracował Leszek Zugaj)
lata 1934-1939
W latach 1933-1935 ujednolicono cały system administracji lokalnej w Polsce, do tej pory funkcjonowały bowiem różne systemy odziedziczone po państwach zaborczych.
W miejsce gmin jednostkowych i obwodów wójtowskich wprowadzono gminy zbiorowe obejmujące po kilkanaście dawnych gmin i obszarów dworskich1. Dawne gminy często stawały się gromadami – jednostkami pomocniczymi gmin (sołectwa).
Funkcje uchwałodawcze posiadała rada gminna. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich, sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad. Istniał cenzus wieku przy prawie wyborczym czynnym – 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący 30 lat. W gminach do 5 000 mieszkańców radnych było 12. Kadencja radnych wynosiła 5 lat. W gromadach organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie. Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało uchwały dotyczące danej gromady (np. kwestie majątkowe), wybierało sołtysa i jego zastępcę na 3-letnie kadencje. Wybrani musieli mieć ukończone 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało radnych gromadzkich w liczbie od 12 do 30. Organem wykonawczym gromady był sołtys oraz jego zastępca. Wybory zatwierdzał starosta powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem, reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom. Należały do niego także sprawy bezpieczeństwa, porządku publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania obowiązków związanych z poborem wojskowym.
W nowym ustroju gminnym utworzono nieznany wcześniej organ – zarząd gminy. Przejął on część uprawnień dawnej rady gminy. Zarząd gminy funkcjonował na czele z wójtem i podwójcim. W skład zarządu wchodziło też dwóch lub trzech ławników. To właśnie zarząd gminy na co dzień sprawował władzę w gminie. Zarząd gminy przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym.
Wójt był zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego. Miał prawo reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty, w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie, wykonywał także zadania zlecone przez rząd.
Na czele urzędu gminy stał sekretarz. Jako jedyny musiał mieć odpowiednie kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy.
Starosta miał prawo zwolnić wójta lub rozwiązać radę gminy w przypadkach łamania prawa2.
W 1934 roku w województwach zachodnich (poznańskie i pomorskie) powołano gminy zbiorowe. Akt powołania gminy jest dołączony. Nową gminę zbiorową należało jeszcze podzielić na gromady (sołectwa).
(opracował Leszek Zugaj)
podział Gminy Kościerzyna w 1934 roku
lata 1920-1934
W odrodzonej II Rzeczypospolitej w odniesieniu do gmin wiejskich zdemokratyzowano prawa wyborcze, które do tej pory faworyzowały bogatszych Niemców. Po 1919 roku w małych gminach liczących do 100 mieszkańców wszyscy pełnoprawni mieszkańcy stanowili zgromadzenie gminne, czyli radę gminy. Prawo głosu posiadali obywatele polscy liczący co najmniej 20 lat i zamieszkujący dany teren przynajmniej od roku. W większych gminach (powyżej 100 mieszkańców) powoływano rady gmin jako organy uchwałodawcze i kontrolujące. Organem zarządzającym pozostał, jak dawniej, sołtys wraz z ławnikami. Wybierano ich na okres trzech lat. Wybór musiał być zatwierdzony przez starostę. Podobnie jak we wcześniejszym okresie, obszary dworskie były wyłączone spod samorządu. Funkcje administracyjne posiadał na tym obszarze właściciel majątku lub wyznaczony przez niego zastępca (zwany przełożonym). Mieli oni te same prawa i obowiązki jak sołtysi i byli zatwierdzani przez starostę1. W okresie międzywojennym pozostawiono także Distrikts-Amty przemianowując je na komisariaty obwodowe. Ich uprawnienia były bardzo podobne jak poprzednio. W 1928 roku komisariaty obwodowe uległy likwidacji i w ich miejsce powołano wójtostwa, których granice były bardzo podobne, jak komisariatów obwodowych obejmując gminy wiejskie i obszary dworskie. Na ich czele stali wójtowie, którym podlegali sołtysi poszczególnych gmin2.
(opracował Leszek Zugaj)
do 1920 roku
Obszar współczesnej gminy do początków 1920 roku był częścią państwa niemieckiego. W państwie niemieckim tereny wiejskie tradycyjnie podzielone były na gminy jednostkowe (jednowioskowe). Każda większa wieś wraz z przysiółkami tworzyła oddzielną gminę wiejską ze swoimi władzami. Sprawy ustroju gminnego na wschodnich obszarach Niemiec regulowała ustawa gminna z 3 lipca 1891 roku. Gminę jako jednostkę samorządu i korporację prawa publicznego tworzyła pojedyncza wieś, bez względu na obszar. Poza obszarem gminy tak rozumianej pozostawał obszar dworski – tak zwana gmina dworska. W tej gminie to właściciel gruntów sprawował administrację na własny koszt i bez udziału mieszkańców obszaru dworskiego1. Gminy wiejskie miały prawo łączyć się ze sobą oraz obszarami dworskimi i miastami w związki celowe o charakterze publicznoprawnym mające na celu realizację większych inwestycji2. Mieszkańcy gminy samorządowej dzielili się na dwie kategorie: przynależnych do gminy i członków gminy. Pierwsza kategoria odnosiła się do stałych mieszkańców gminy, którzy ponosili koszty jej funkcjonowania, ale też byli uprawnieni do korzystania z instytucji gminnych. Członkostwo gminy natomiast wynikało z pewnego statusu majątkowego. Musieli to być posiadacze nieruchomości, za którą płacili podatek gruntowy lub od budynku lub płacili odpowiednio wysoki podatek osobisty. Tylko członkowie gminy mieli czynne i bierne prawo wyborcze w danej gminie. Dodatkowo opłacający wyższe podatki mogli mieć po kilka głosów (głosy pluralne), aż do czterech (na przykład właściciel gruntu o obszarze od 20 do 50 mórg miał 2 głosy)3. W większych gminach (ponad 40 członków) obligatoryjnie powoływano radę gminną (Gemeindevertretung). Dokonywano tego poprzez kurialny system wyborczy. Wyborcy dzielili się na trzy kurie według sumy płaconych podatków. Każda kuria wybierała trzecią część rady. Kadencja trwała lat sześć, co roku ustępowała 1/3 rady i wybierano w ich miejsce następne osoby4. W tych gminach wybierano sołtysów i ławników jako organ wykonawczy (Gemeindevorsteher). Kadencja trwała sześć lat. W większych gminach mogła trwać nawet 12 lat. Sołtys był zawodowym urzędnikiem i nie musiał być mieszkańcem gminy. Wybór sołtysa i ławników musiał być zatwierdzony przez starostę powiatowego (landrata)5. W małych gminach, gdzie liczba jej członków nie przekraczała 40, wszyscy członkowie gminy stanowili zgromadzenie gminne – organ uchwałodawczy i kontrolujący. Zastrzegano jednak, aby w zgromadzeniu przynajmniej 2/3 stanowili właściciele nieruchomości. Zgromadzenie wybierało sołtysa oraz dwóch ławników, jego pomocników. Był to organ wykonawczy gminy wiejskiej6. Uprawnienia gmin wiejskich obejmowały sprawy własne i poruczone (zlecone przez państwo). Sprawy własne gminy mieściły się w pojęciu samorządnego administrowania swoimi sprawami7. Za sprawy poruczone (zlecone) odpowiadał tylko sołtys. Do spraw poruczonych należały na przykład kwestie policyjne8. Gminy wiejskie były dość nieduże, często obejmowały tylko jedną wioskę. Dlatego też od lat 30. XIX wieku tworzono tak zwane komisariaty obwodowe (Distrikts-Amty) z komisarzem obwodowym na czele. W skład komisariatów wchodziły gminy wiejskie (z sołtysami) i obszary dworskie (z przewodniczącymi). Do kompetencji komisarzy obwodowych wchodziły: czuwanie nad bezpieczeństwem publicznym, przestrzeganie przepisów budowlanych i drogowych, nadzór nad stowarzyszeniami, związkami, handlem, przemysłem, prowadzenie ewidencji ludności, opieka nad ubogimi, współpracy przy organizacji wyborów. Komisarze obwodowi wykonywali polecenia władz nadrzędnych.
(opracował Leszek Zugaj)
